سال موش ، نخستین سال از دور دوازده ساله ترکان و قبچاقیان و اویغوران که منجمان ترکستان در قدیم یک دور نجومی ترتیب داده اند که پس از استیلای مغول دوره دوازده ساله ترکان در ایران رواج یافت . جالب است حوادثی که در هر سال رخ می دهد، زیر تاثیر و نفوذ حیوان نماد آن سال قرار می گیرد. شاید چنین باورهایی خرافی و بی پایه و اساس به نظر برسد و شاید عده ای باشند که حرکت ماه و خورشید را از زندگی انسان ها موثر می دانند و بعید هم نیست که به واقع هم چنین اثری وجود داشته باشد و تمام متولدین یک سال سرنوشت و ویژگی های شخصیتی و خصوصیات یکسانی داشته باشند،اما از دیر باز و ایام قدیم در ایران نیز برای هر سال شمسی نام حیوانی نام گذاری می شد که تا به امروز نیز متداول است. این نامها که متعلق به 12 حیوان یاد شده است به صورت چرخشی بر روی سالها گذاشته می شوند. جزئیات این نوع گاه‌شمار را می‌توان از تاریخ‌هایی که در آثار قدما و پیشینیان ثبت شده، بدست آورد. نام سال ها به ترکی و ایرانی 1 - سیچقان ئیل (سال موش) نام سال ها به چینی 1 - سال موش
بررسی گاهشماری حیوانی حکایت از آن دارد که این گاهشماری از ترکیب برخی اصول گاهشماری جلالی، گاهشماری هجری قمری و گاهشماری دوازده حیوانی چینی-اویغوری شکل گرفته‌است و در طول هفت قرنی که از یورش مغول به ایران می‌گذرد و تا سال ۱۳۰۴ هجری خورشیدی در ایران رایج بوده‌است. هرچند که در طی این چند سده همواره به یک شکل نبوده و در دوره‌های مختلف، تغییراتی نیز در آن پدید آمده‌است.
پیشینه گاه‌شمار
آغاز این نوع گاهشماری در روز پنجشنبه ۱۵ ژوئیه سال ۶۲۲ مسیحی و با نخستین سال قمری که محمد (ص)، پیامبر اسلام از مکه به مدینه هجرت نمود، آغاز می‌شود و بنابراین شاید بتوان گفت که این نوع گاهشماری مستقیماً از گاهشماری هجری قمری گرفته شده‌است.
در آغاز به کارگیری این نوع گاهشماری، ماههای قمری اقترانی که با رؤیت هلال ماه آغاز می شد به شکلی که در گاهشماری هجری قمری کاربرد داشت، باقی ماند تا مورد تأیید مسلمانان نیز قرار بگیرد. بدین سان، به همان ترتیبی که در گاهشماری قمری عمل می کردند، طول ماههای قمری را در زیج‌ها وتقویم های سالیانهٔ سی روزه و بیست و نه روزه محاسبه می کردند.
در این زمینه، نخستین روز سال در امور دینی و شرعیات، نخستین روز ماه محرم و در امور مالیاتی و رسمی، نوروز جلالی بود و تاریخ مطابق با آن را، گاه با گاهشماری قمری و گاه با تاریخ ماههای گاهشماری جلالی و برج‌های دوازده گانه سال، مشخص نمودند. در اوایل به کارگیری گاهشماری حیوانی، بیشتر از مطابقت با ماههای هجری قمری استفاده می شد، امّا در دوره‌های بعد، بیشتر گاهشماری جلالی و برج‌های دوازده گانهٔ آن مورد استفاده قرار می گرفت.
بر این اساس، طول متوسط سال برای کارهای رسمی و مالیاتی در گاهشماری حیوانی، برابر با طول متوسط سال حقیقی خورشیدی بود.
تغییرات گاه‌شمار در دوره صفویه
تا دوره صفویه، گاهشماری حیوانی با ماههای قمری رواج داشت، امّا از دوره صفویه، مقرر گردید که علاوه بر ماههای قمری، ماههای شمسی نیز درتقویم‌های سالیانه ثبت شود. این روش از عصر صفویه تا سال ۱۳۲۹ هجری قمری ادامه داشت. در این سال ماههای شمسی با نام برج‌های دوازده گانه پذیرفته شده و در تقویم‌های سالیانه ثبت شدند.
صفویان همچون مغولها سال‌های قمری را با نام حیواناتی که به سال‌های همزمان چینی-اویغوری اطلاق می‌شد، نامگذاری می‌کردند و از آنجاکه هر سی و سه سال خورشیدی (یا هر سی و سه سال قمری چینی-اویغوری) برابر با سی و چهار سال قمری می‌باشد، همواره یک سال قمری در طی این مدت بی نام می‌ماند. بنابراین در عصر صفویه قرار بر این شد که در گاهشماری حیوانی، در هر دوره سی و سه یا سی و چهار سالهٔ شمسی - قمری ِ چینی - اویغوری، یک سال قمری در نامگزاری حذف گردد.
با اینکه این حذف، در هر سی و سه یا سی و چهار سال لازم بود، امّا در عرصه عمل، چندان به صورت منظم اجرا نمی‌شد. بعنوان نمونه در گزارش اسکندر منشی، وقایع نگار دوره صفویه، در برخی موارد نام یک حیوان به دو سال متوالی داده شده‌است.
این ترتیب در میان ترکان آسیای مرکزی از قدیم معمول بوده و سال مذکور از این قرار است :
2 - اورئیل (سال گاو)
3 - بارس ئیل (سال پلنگ)
4 - توشقان ئیل (سال خرگوش)
5 - لوی ئیل (سال نهنگ)
6 - ئیلان ئیل (سال مار)
7 - یونت ئیل (سال اسب)
8 - قوی ئیل (سال گوسفند)
9 - پیچی ئیل (سال میمون)
10 - تخاقوی ئیل (سال مرغ)
11 - ایت ئیل (سال سگ)
12 - تنگوزئیل (سال خوک)
2 - سال گاو
3 - سال ببر
4 - سال گربه
5 - سال اژدها
6 - سال مار
7 - سال اسب
8 - سال گوسفند
9 - سال میمون
10 - سال خروس
11 - سال سگ
12 - سال خوک
