نام: على لقب: رضا صابر، رضى، وفى، فاضل و صدیق.
کنیه: ابوالحسن (چون کنیه امام موسى کاظم (ع) نیز ابوالحسن است، به امام رضا(ع) ابوالحسن ثانى نیز گفته مىشود).
القاب: رضا، صابر، رضى، وفى، فاضل و صدیق.
از میان لقبهاى فوق، «رضا» شهرت بیشترى دارد. علت این که آن حضرت را «رضا» نامیدهاند، این است که پسندیده خدا در آسمان و مورد خشنودى رسول خدا(ص) و ائمه اطهار (ع) در زمین بوده و دوستان و دشمنان به اتفاق از وى خشنود و راضى بودند.
منصب: معصوم دهم و امام هشتم شیعیان.
همچنین به مدت سه سال ولیعهد مأمون عباسى بود.
تاریخ تولد: یازدهم ذیقعده سال 148 هجرى.
برخى مورخان تاریخ تولد آن حضرت را سال 151 هجرى و برخى دیگر سال 153 هجرى، پنج سال پس از وفات امام جعفر صادق(ع) دانستهاند.
محل تولد: مدینه مشرفه، در سرزمین حجاز (عربستان سعودى کنونى).
نسب پدرى: ابوالحسن، موسى بن جعفر بن محمد بن على بن حسین بن علىبن ابىطالب(ع).
نام مادر: نجمه. نامهاى دیگرى نیز براى او نقل شده است؛ مانند: تکتم، اروى، سکن، ام البنین، شقرا، خیزران، سمانه، صقر و طاهره.
این بانوى فاضله که با تربیت حمیده -مادر امام موسى کاظم(ع)- به کمالات انسانى و اخلاق اسلامى دست یافته بود، بهترین زنان عصر خویش در تعقل، دیندارى و حیا بود.
مدت امامت: از زمان شهادت پدرش، امام موسى کاظم (ع)، در رجب سال 183، تا سال 203 هجرى، به مدت بیست سال. آن حضرت در سن 35 سالگى به امامت رسید.
تاریخ و سبب شهادت: آخر ماه صفر سال 203 هجرى به وسیله زهرى که مأمون عباسى در خراسان به آنحضرت خورانید. حضرت رضا (ع) در هنگام شهادتش، 55 ساله بود. برخى سال شهادت آن حضرت رإ؛ حح سال 205 و برخى 201 هجرى دانستهاند.
محل دفن: مشهد مقدس (در استان خراسان، در کشور ایران).
همسران: . سبیکه یا خیزران، مادر امام محمد تقى (ع). . ام حبیبه (دختر مأمون). و چند ام ولد.
فرزندان: . امام محمد تقى (ع) که پس از شهادت پدرش، در سن هفت سالگى به امامت رسید.
علماى شیعه ایشان را تنها فرزند امام رضا (ع) دانسته اند؛ اما در برخى منابع، فرزندان دیگرى نیز براى آن حضرت ذکر شده است که عبارتند از: . ابو محمد حسن. . جعفر. ابراهیم. . حسن. . عایشه. . فاطمه.
. دعبل بن على خزاعى.
. حسن بن على وشّاء بجلى.
. حسن بن على بن فضال.
. حسن بن محبوب.
. زکریا بن آدم اشعرى قمى.
. صفوان بن یحیى بجلى.
. محمد بن اسماعیل بن بزیع.
. نصر بن قابوس.
. ریّان بن صلت.
. محمد بن سلیمان دیلمى.
. على بن حکم انبارى.
. عبداللّه بن مبارک نهاوندى.
. حمّاد بن عثمان.
. حسن بن سعید اهوازى.
. محمد بن سنان.
گفتنى است که ،تعداد یاران و اصحاب آن حضرت، بیش از این است و در این جا تنها نام تعداد اندکى از آنان آورده شد.
. منصور عباسى (158-136 ق.).
. مهدى عباسى (169-158 ق.).
. هادى عباسى (170-169 ق.).
. هارون الرشید (193-170 ق.).
. محمد امین (198-193 ق.).
. مأمون عباسى (218-196 ق.).
پس از نبرد میان امین و مأمون، فرزندان هارون الرشید، براى به دست آوردن منصب خلافت و پیروزى نهایىِ مأمون بر امین، در سال 201 هجرى امام رضا (ع) به اجبار و اکراه مأمون به ولایتعهدى وى برگزیده شد. مأمون با این که در ظاهر براى امام رضا (ع) احترام ویژهاى قائل بود و ایشان را بر همگان، از جمله علویان و عباسیان، مقدم مىداشت، اما در ضمیر خود، به مقام علمى و اجتماعى آن حضرت حسد مىبرد و کینه ایشان را در دل داشت. سرانجام نیز با توطئهاى پنهان، آن حضرت را به شهادت رساند.
. زندانى و مسموم شدن امامکاظم(ع)، پدر امامرضا(ع)، بهدستور هارونالرشید.
. جنگ خونین میان مأمون و امین، فرزندان هارون الرشید، و نذر مأمون مبنى بر واگذارىِ أمر خلافت به افضل آل ابىطالب (ع) در صورت پیروزى بر امین.
پیروزىِ مأمون بر امین و گسترش سیطره مأمون بر آفاق اسلامى و قصد ظاهرى او بر وفاى به نذر.
. درخواست مأمون از امام رضا(ع) براى رفتن از مدینه به خراسان، درسال 200 هجرى.
. حرکت امام رضا (ع) از مدینه و گذشتن از شهرهاى بصره، بغداد، قم و نیشابور و رسیدن به مرو (مقر حکومت مأمون).
. استقبال بىنظیر مسلمانان شهرهاى بین راه (مانند قم و نیشابور) از امامرضا(ع) و ظهور کرامات و معجزات فراوان از آن حضرت.
. استقبال مأمون از امام رضا (ع) و مراعات احترام آن حضرت و مقدم داشتن ایشان بر علویان و عباسیان.
. وادار کردن امام رضا (ع)، توسط مأمون براى پذیرش ولایتعهدى.
. پذیرفتن امام رضا (ع)، ولایتعهدىِ مأمون را مشروط بر عدم دخالت در امور کشوردارى، در سال 201 هجرى.
. ضرب سکه بهنام امامرضا(ع) و خواندن خطبه بهنام آنحضرت، در منابر و محافل، و بزرگ آوازه نمودن مقام ایشان در شهرهاى مختلف اسلامى بهدستور مأمون.
. تزویج ام حبیبه، دختر مأمون به امام رضا (ع) و نامزدىِ ام الفضل براى اماممحمد تقى (ع)، توسط مأمون عباسى.
. دستور مأمون به مردم مبنى بر کنار گذاشتن بدعت عباسیان در پوشیدن لباس سیاه و تغییر آن به جامه سبز.
. تشکیل جلسههاى مناظره امام رضا (ع) با رؤساى مذاهب وادیان (مسیحیت، یهودیت، صابئین، زرتشتى و...) درباره مسائل کلامى، به دستور مأمون.
. انتقال مقر خلافت و تشکیلات حکومتىِ مأمون از مرو به بغداد به خواست امام رضا (ع).
. خروج امام رضا (ع) به همراه مأمون، فضل بن سهل و تمامىِ دست اندر کاران حکومتى از مرو.
. سوءقصد به فضل بن سهل و کشته شدن او در حمام سرخس، به توطئه مأمون، در سال 203 هجرى.
. نصیحت امام رضا (ع) به مأمون در مراعات شؤونات دینى و مردمى.
. حسد وکینه تدریجىِ مأمون به امام رضا (ع) و پنهان نگه داشتن آن.
. مسمومیت و شهادت امام رضا (ع) به دستور پنهانىِ مأمون، در روز آخر صفر سال 203 هجرى.
. سوگوارى و غمگین شدن ظاهرىِ مأمون در شهادت امام رضا (ع) و به خاکسپارى آن حضرت در کنار قبر هارون الرشید، در قریه سناباد، از دهستان نوقان (مشهد کنونى).
